بررسی آمارهای جهانی نشان می دهد تهران با جمعیتی کمتر از نصف پکن، سه برابر این شهر مصرف بنزین دارد. طبق پژوهش های انجام شده علت این امر بلندمرتبه سازی شهر تهران و تراکم سه برابری آن نسبت به پکن است. به عبارت دیگر مصرف بالای بنزین در کلانشهرها و ناترازی آن ریشه در ناترازی شهرها و سبک ساخت و ساز آنها دارد.

به گزارش اخبار ساختمان، رئیس‌جمهور زمانی که در مجلس شورای اسلامی برای دفاع از لایحه بودجه حضور پیدا کرد، اعلام کرد که مصرف بنزین نسبت به سال ۱۳۹۸ حدود ۴۰ درصد افزایش یافته است؛ در حالی که رشد جمعیت و درآمد ملی در این بازه زمانی، کمتر بوده است.
در این میان، علاوه بر کیفیت پایین خودروها، الگوی شهرسازی و گسترش بلندمرتبه سازی نقش مهمی در این افزایش مصرف دارند.
طبق پژوهش «Population Density or Population Size. Which Factor Determines Urban Traffic Congestion»، تراکم جمعیت زیاد و ساختمان های بلندمرتبه باعث افزایش ترافیک و طولانی تر شدن زمان سفرهای درون شهری می شود که به طور مستقیم مصرف بنزین را افزایش می دهد.
در همین راستا، سرانه مصرف بنزین در شهر پکن با تراکم ۴۴ نفر در هکتار، ۰.۴ لیتر است. در حالی که سرانه مصرف بنزین در شهر تهران با تراکم ۱۴۸ نفر، ۱.۲ لیتر است و تأثیر الگوی افزایش سرانه مصرف بنزین با افزایش تراکم جمعیت در تهران قابل مشاهده است.
این تفاوت نشان می دهد که الگوی شهرسازی و ناترازی شهر و تراکم جمعیت تأثیر مستقیمی بر مصرف بنزین دارد. بلند مرتبه سازی و افزایش تراکم در تهران به طور چشمگیری فشار به زیرساخت های حمل و نقل وارد کرده و نیاز به سوخت را افزایش داده است. در نتیجه، این عامل پنهان می تواند یکی از دلایل اصلی ناترازی بنزین در کشور باشد.

بلند مرتبه سازی و بحران مصرف بنزین

طبق گزارش سازمان ملل متحد، ساختار و فرم شهرها تأثیر زیادی بر مصرف انرژی و دستیابی به توسعه پایدار دارند. در ایران، به ویژه در تهران، گسترش عمودی و بلند مرتبه سازی به رشد سریع تر و فشرده تر شهرها منجر شده است. این نوع توسعه باعث افزایش تراکم جمعیت در مناطق محدود شهری می شود و فشار زیادی بر منابع و خدمات شهری وارد می کند. این مسئله در تهران به وضوح مشهود است، جایی که طبق گزارش «تبیین و تحلیل تراکم جمعیتی شهرها و پراکنش جغرافیایی آن در شهرهای ایران» مرکز پژوهش های مجلس، تراکم جمعیت به ۱۴۱ نفر در هر هکتار رسیده است.
همچنین پژوهشی که پیش‌تر در این زمینه اشاره شد که در آمریکا انجام شده است، نشان می دهد که چنین تراکم های بالایی در مناطق شهری بزرگ، ارتباط مستقیمی با افزایش استفاده از خودرو و ترافیک دارد. این تحقیق که روی ۱۶۴ شهر انجام شده، نشان می دهد که افزایش تراکم جمعیت و گسترش ساختمان ها موجب طولانی تر شدن زمان سفرهای شهری و در نتیجه افزایش مصرف بنزین و انتشار آلاینده ها می شود. به طور کلی، می توان گفت که تراکم جمعیت نه تنها ترافیک را افزایش می دهد، بلکه مصرف انرژی و سوخت را نیز تحت تأثیر قرار می دهد.

تراکم جمعیت بیشتر، مصرف بنزین بالاتر

در حالی که نتایج پژوهش ها نشان می دهد بلند مرتبه سازی و عدم توازن شهری، یکی از عوامل اصلی افزایش مصرف بنزین و ناترازی در این حوزه است، آماری از سوی IHS Markit & VCM Study Analytics منتشر شده است که بر اساس آن، ایران در جایگاه هفتمین کشور پُرمصرف بنزین در جهان قرار دارد. در جدول و نمودار زیر، سرانه مصرف بنزین در تهران و چند شهر منتخب جهان مقایسه شده است.
این مقایسه آشکار می سازد که مصرف بنزین در شهرهای متراکم بالاتر از شهرهایی با تراکم پایین تر است. این در حالی است که شهرهایی مانند پکن در چین، با جمعیتی بیش از دو برابر تهران، سرانه مصرف بنزین کمتری دارند و حتی میزان آن به یک سوم سرانه مصرف تهران می رسد.

در تهران، تراکم زیاد جمعیت و حجم بالای سفرهای درون شهری، به طور مستقیم به افزایش مصرف بنزین و ناترازی در تأمین آن منجر شده است. به گفته سید جعفر تشکری هاشمی، رئیس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای اسلامی شهر تهران، روزانه ۴۳ میلیون سفر در مساحت ۷۳۰ کیلومتر مربعی تهران انجام می شود که موجب ترافیک های طولانی و نیاز بیشتر به سوخت شده است.
به گفته فریدون یاسمی، مدیر شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی تهران، مصرف بنزین در این شهر در برخی روزها به ۲۲ میلیون لیتر می رسد و نسبت به سال قبل ۴.۵ درصد افزایش یافته است. این ارقام، همراه با تراکم بالای جمعیت و توسعه عمودی در تهران، نشان می دهند شهرهایی با تراکم بالا و الگوی توسعه نامناسب، با مصرف سوخت بیشتری روبه‌رو هستند.
افزایش مصرف بنزین در تهران، تنها بخشی از چالش ناترازی سوخت در کشور است. هاشم اورعی، کارشناس انرژی، هشدار می دهد که مصرف روزانه بنزین به ۱۲۷ میلیون لیتر رسیده است و تولید داخلی دیگر پاسخگوی این سطح از تقاضا نیست.
او می گوید: این میزان مصرف نسبت به سال گذشته ۱۳درصد افزایش یافته و ایران را از صادرکننده به واردکننده بنزین تبدیل کرده است. این آمار نشان می دهد که توسعه نامتوازن و تراکم بالای جمعیت، به ویژه در کلانشهرهایی مانند تهران، تنها به ترافیک و سفرهای درون شهری ختم نمی شود، بلکه به مصرف سوخت نیز دامن می زند که کشور را با چالشی جدی در تأمین بنزین مواجه کرده است.
ایسنا