پیش از انتخابات، حضور چهره‌های برجسته‌ای چون محمدجواد ظریف، آذری‌جهرمی و طیب‌نیا در کنار حمایت صریح سیدمحمد خاتمی و حسن روحانی، امید اجتماعی چشمگیری ایجاد کرده بود. جامعه انتظار داشت دولت جدید با اتکا به تجربه و توان مدیریتی این شخصیت‌ها، مسیر متفاوتی را نسبت به سال‌های گذشته شکل دهد و فضای سیاسی–اقتصادی کشور را به سمت ثبات و عقلانیت هدایت کند.
اما با آغاز فرایند چینش کابینه، این امید اولیه با چالش‌های جدی روبه‌رو شد. پزشکیان به‌طور طبیعی تلاش کرد کابینه را بر پایه نیروهای تشکیلاتی، کارآزموده و باسابقهٔ اصلاح‌طلب و میانه‌رو تشکیل دهد. اما احزاب و چهره‌های مؤثر این جریان‌ها به جای همکاری راهبردی و حمایت از دولت منتخب، وارد رقابت برای کسب سهم بیشتر شدند. چند چهرهٔ شاخص و اثرگذار که خود نقش تعیین‌کننده‌ای در پیروزی پزشکیان داشتند، در مرحله تقسیم قدرت دچار اختلاف شدند؛ اختلافی که انسجام اولیه را فرو ریخت و عملاً همین حامیان اصلی را مقابل هم قرار داد.
همزمان، برخی از آنان در رفتار و تحلیل سیاسی خود، پزشکیان را نه فردی با نفوذ کافی و نه شخصیتی در تراز جایگاه ریاست‌جمهوری می‌دیدند. این نگاه تردیدآمیز موجب شد نه‌تنها انگیزه‌ای برای همکاری مؤثر باقی نماند، بلکه همین چهره‌ها عامل حذف تدریجی یکدیگر از اطراف دولت شدند. این وضعیت، بدنهٔ حامی دولت را از همان ابتدا متلاشی کرد.
در این میان، خودِ پزشکیان نیز راهبردی دوگانه را دنبال می‌کرد. او تلاش داشت:
از یک‌سو به حاکمیت، نهادهای نظارتی و مراکز قدرت نزدیک شود تا بتواند با تعامل، موانع را کاهش داده و مسیر اجرای برنامه‌ها را هموار کند؛
و از سوی دیگر، اصلاح‌طلبان و چهره‌های بانفوذ را در قالب تعادلی کنترل‌شده در کنار خود نگه دارد تا هم از تجربه دولت‌های گذشته استفاده کند و هم از فشارهای داخلی بکاهد.
این راهبرد، در ظاهر می‌توانست پلی میان دولت و دو سوی میدان سیاسی باشد؛ اما در عمل، نه در کسب اعتماد حاکمیت موفق شد و نه توانست حامیان اصلاح‌طلب و میانه‌رو را حفظ کند. دولت در وضعیتی قرار گرفت که نه پشتوانه‌ای قوی در ساختار قدرت داشت و نه اتکای سیاسیِ منسجمی در میان حامیان اولیه خود.
در چنین خلأ خطرناکی، و در شرایطی که اختلافات داخلی اصلاح‌طلبان و میانه‌روها تشدید شده بود، پزشکیان ناچار شد برای جلوگیری از رکود دولت از برخی نیروهای اصولگرا یا چهره‌های نزدیک به جریان‌های رقیب استفاده کند. تصمیمی که اگرچه از سر ضرورت اتخاذ شده بود، اما پیامد آن تقویت موقعیت اصول‌گرایان، نیروهای نزدیک به قالیباف، جریانات پایداری و حتی رقیبان انتخاباتی پزشکیان شد؛ چراکه آنان با انسجام بیشتری وارد میدان شدند و بر اهرم‌های چانه‌زنی سیاسی تسلط یافتند.
در کنار این عوامل، اشتباهات برخی اطرافیان جوان و کم‌تجربه دولت نیز بر فشارهای رسانه‌ای و سیاسی افزود و تصویر مدیریتی دولت را تضعیف کرد. این وضعیت در حالی رخ داد که کشور هنوز تحت تأثیر پیامدهای جنگ دوازده‌روزه و تغییر موازنه‌های منطقه‌ای قرار داشت؛ رخدادی که فضای سیاسی داخلی را با موجی از عدم‌قطعیت و احتیاط روبه‌رو کرد.
افزون بر این، رقابت‌های زودرس انتخابات شوراهای اسلامی نیز به عاملی دیگر برای تشدید تنش‌ها بدل شد. فعال شدن حساسیت‌های محلی، قومی و جناحی سبب شد برخی جریان‌ها «تضعیف دولت» را ابزاری برای افزایش وزن خود در آستانه انتخابات ببینند. این روند، دولت را به کانونی برای رقابت‌های مخرب تبدیل کرد و آشفتگی وضعیت سیاسی را افزایش داد.
برآیند این شرایط نشان می‌دهد که بحران کنونی نه صرفاً محصول عملکرد دولت، بلکه نتیجه مجموعه‌ای از سهم‌خواهی‌های درونی، اختلافات چهره‌های تأثیرگذار، خلأ تشکیلاتی، ناکامی در تعامل مؤثر با حاکمیت، تقویت نیروهای رقیب و فضای حساس پساجنگ است. ادامه این روند می‌تواند شکاف میان دولت، جامعه و حاکمیت را عمیق‌تر کند و هزینه‌های پیش‌بینی‌نشده‌ای بر کشور تحمیل نماید.
در چنین شرایطی، دو اقدام فوری می‌تواند مسیر را شفاف‌تر و هزینه‌های آشفتگی را کاهش دهد:
1. برگزاری انتخابات زودهنگام مجلس و شوراهای اسلامی برای بازسازی آرایش واقعی نیروها، پایان دادن به رقابت‌های پشت‌پرده و تثبیت ساختار سیاسی کشور؛بازسازی اعتماد عمومی، ثبات‌بخشی به سیاست داخلی و جلوگیری از تشدید بحران تنها زمانی ممکن خواهد بود که دولت و جریان‌های سیاسی از منافع لحظه‌ای عبور کرده و بر منافع ملی تمرکز کنند.
بی نظیر جلالی
2. ترمیم سریع و قاطع کابینه برای بازسازی انسجام اجرایی و بازگرداندن دولت به جایگاه «مدیر مؤثر کشور» به‌جای «میانجی میان نیروهای سیاسی».
بازسازی اعتماد عمومی، ثبات‌بخشی به سیاست داخلی و جلوگیری از تشدید بحران تنها زمانی ممکن خواهد بود که دولت و جریان‌های سیاسی از منافع لحظه‌ای عبور کرده و بر منافع ملی تمرکز کنند.
1717
